De vaccinatie-veroordeel-vulkaan en hoe wij zelf de uitweg zijn

Door: Suzanne Leclaire – Noteborn, oprichter The Curiosophy Collective

Het is zondagavond. Net terug van een etentje bij een bevriende huisarts. Ze zag er mooi uit. En moe. Ze vertelde me hoe de afgelopen weken in haar praktijk eruit zagen.

Hoe – naast mensen met fysieke corona klachten – de wachtkamer nu is volgestroomd met mensen die psychisch in de knoop zijn geraakt. Door wat zich in de onder- en bovenstroom afspeelt door de steeds grimmiger wordende sfeer rondom Corona. Angst, verlies, oordeel, uitsluiting. Onderlinge verhoudingen die onder druk staan als gevolg van de keuze die mensen maken om zich wel of niet te laten vaccineren. Haar verhalen raken me. Haar vermoeidheid en het vuur en vakmanschap, waarmee ze zich elke dag inzet ook. Onderweg terug denk ik aan een moment met Ivo van Schaik in de online dialogen die ik aan het begin van de pandemie initieerde. Ivo is bestuurder van het Spaarne ziekenhuis. Hij vertelde hoe ‘het pijnlijk unieke’ van deze crisis is, dat mensen elkaar niet meer fysiek kunnen aanraken op cruciale, beangstigende momenten in hun leven. Nu hebben we er nog een zorg bij naast de fysieke afstand. De mentale.

De vaccinatie-veroordeel-vulkaan

De toenemende verdeeldheid als gevolg van veroordeling en ‘zondebokkerij’ over wie schuld heeft aan de groei van de corona cijfers, houdt ons in de greep. Deze hard groeiende kloof tussen ‘gevaccineerden’ en ‘niet-gevaccineerden’ brengt ons verder af van de verbinding die we allemaal fysiek al zo lang hebben moeten missen door dit virus. Thuis gekomen na het etentje lees ik nog even in Steven Covey. De 7 eigenschappen van leiderschap ligt om allerlei redenen na jaren weer eens op mijn nachtkastje. Ik kom tijdens het lezen weer het indrukwekkende gedachtegoed tegen van wijlen Viktor Emil Frankl.

De in 1997 overleden Frankl was een Oostenrijks neuroloog en psychiater. Hij werd bekend om de manier waarop hij de holocaust overleefde als enige van zijn familie. En de onvoorstelbare wijze, waarop hij handelde in het kamp en lessen trok uit die tijd met zijn schrijven nadien voor ons allemaal. Lange observaties in de gruwelijke tijd die hij in het kamp doorbracht, brachten hem tot het nemen van een onwaarschijnlijk krachtig besluit: het besluit dat je altijd een keuzevrijheid hebt in hoe je omgaat met wat je overkomt. Lees maar even mee:

‘Niemand kan mij kwetsen. Ze kunnen me op allerlei manieren proberen pijn te doen, maar ik ben de enige die bepaalt of het me raakt. Alles wat er buiten me gebeurt, hoeft niet te beïnvloeden hoe ik mij vanbinnen voel. Tussen de prikkels van buitenaf en mijn reactie daarop, ligt de menselijke vrijheid om te kiezen. Die keuzevrijheid, is onze grootste kracht.’

‘Tussen stimulus en respons ligt de menselijke vrijheid om te kiezen,’ – Viktor Emil Frankl

In zijn indrukwekkende boek De Zin van het Bestaan kun je zijn verhaal lezen. Een citaat: ‘Wij hebben voorstellingsvermogen, waarmee wij een wereld kunnen scheppen los van de huidige situatie. Wij hebben een geweten en een diep besef van goed en kwaad. Wij hebben een onafhankelijke wil, waardoor we kunnen handelen onafhankelijk van invloeden van buitenaf…Zelfs de intelligentste dieren beschikken deze kwaliteiten niet. Ze worden geprogrammeerd door instinct en/ of training. Daarop kunnen ze geen invloed uitoefenen. Mensen kunnen hun programmatuur wél wijzigen, los van hun instinct en training. Daarom zijn dieren beperkt in hun mogelijkheden en wij mensen niet.’ Ik realiseer me dat we massaal iets heel belangrijks lijken te vergeten in deze tsunami van oordelen. Namelijk, dat we gebruik kunnen maken van ons menselijke vermogen om te kiezen hoe wij besluiten om te gaan met de omstandigheden.

Verbinding houden zonder het met elkaar eens te zijn

Ik denk aan wat er vorige week woensdag gebeurde. Ik zat op een mooie plek aan het water te werken met een collega uit ons collectief aan een opdracht voor een klant. Hij deelt zijn zorg over wat er maatschappelijk gebeurt. Ik luister en besef me na ongeveer een minuut of tien dat deze zorg ook voortkomt door wat hij zelf meemaakte de afgelopen tijd. Ik stel hem de vraag: ‘Waarom heb je je niet laten vaccineren?’ Ik doe dat sneller bij mensen die zich niet hebben laten vaccineren dan bij diegenen die dat wel hebben gedaan. Omdat het antwoord van de eerste groep mensen voor een deel anders zal zijn dan mijn eigen overwegingen. Met deze vraag, bouw ik een brug, weten dat mijn begrip vergroot zal worden als hij bereid is mijn vraag te beantwoorden en ik bereid ben open naar zijn antwoord te luisteren. Verder dan dat hoeven we niet eens te komen. Het ‘eens zijn’ is helemaal niet nodig.

Hij twijfelt of/ hoe hij zal antwoorden, zie ik. Is het veilig genoeg hier? is wat ik lijk te zien gebeuren aan de overkant van de tafel. Ineens wordt het macro gesprek persoonlijk. Ik zeg hem dat ik de vraag niet stel om er een oordeel over te geven, maar ik graag wil begrijpen wat zijn beweegredenen zijn voor zijn keuze. Deze woorden geven hem het vertrouwen, waarvan ik zeker weet dat ik het niet zal beschamen.

“Laten we gebruik maken van ons onderscheidende, menselijke vermogen te kiezen hoe wij besluiten om te gaan met de omstandigheden.”

In het luisteren naar hem, ontstaat meer begrip voor de angst, overtuiging en morele afweging van hem. Ik krijg inzicht in de vele redenen die bij hem tot deze afweging hebben geleid. Redenen die ik zelf niet had kunnen bedenken. Om nederig van te worden.Het gesprek leidt tot een moment van verbondenheid. Omdat we elkaar zien als mens ‘achter de gevaccineerde en niet-gevaccineerde’. Na een kwartier gaan we verder. We maken een voorstel voor de klant, waar de vonken van af vliegen.

Anders luisteren naar de radio

Stel jezelf vandaag eens de vraag: ‘Welke waarde koester ik?’ Dat kan alles zijn: ‘gelijkheid, autonomie, tolerantie, solidariteit, vrijheid? You name it. Kies er een die voor jou in jouw leven belangrijk is. Zoals dat voor mij verbinding is. Schrijf die waarde eens op een papiertje in je zak of in je agenda in je telefoon als herinnering aan het begin van de dag .

Als je nou straks op de radio of via je laptop hoort over de wederom drastisch toegenomen besmettingscijfers of je leest over de mogelijke nieuwe lock down, haal die waarde er dan even bij voordat je je instinctieve respons van boosheid, veroordelen, teleurstelling of het grondig eens zijn, de vrije loop laat. Beantwoord dan de vraag eens: ‘Hoe kan ik zodanig met deze informatie/ maatregel/ situatie omgaan, dat ik in ieder geval mijn waarde naleef?’

Welke keuze maak jij in het gesprek met jouw collega?

Je zult met allerlei mensen in gesprek zijn deze week, die met je zullen delen wat zij vinden van wat er gebeurt. Bijvoorbeeld met je collega, die zich niet laat vaccineren, omdat hij bang is voor de bijwerkingen. Of met je zwager, die vertelt over een Corona feestje dat dit weekend plaatsvond met mensen die zich laten besmetten om een QR code te krijgen. Of met iemand op de sportschool, die vindt dat alle niet-gevaccineerden de toegang tot alles moet worden ontzegd.

Onthoud dan dat je drie opties hebt:

de ander gelijk geven (of juist niet)
jouw mening delen
doorvragen aan de ander waarom hij/ zij vindt wat hij vindt.

Bij reactie 1 en 2 zit je heel snel in de zone van ‘de instinctieve’ respons. Om te oefenen met het plaatsen van de keuze tussen dat wat je hoort (stimulus) en jouw primaire respons erop, is optie 3 veruit de beste optie. Het stellen van de vraag is hét laagdrempelige instapmodel om ruimte te maken in je hoofd. Dus oefen deze week gewoon eens. Vooral wanneer de ander uitspraken doet, waarvan je hartslag acuut omhoog schiet en je kippenvel op je arm krijgt. Stel hem/ haar eens een vraag met de oprechte intentie naar het antwoord te gaan luisteren. En dan nog een. En dan nog een. En luister dan eens… Alleen dat.

Meer plaats in de wachtkamer

Ik leg Covey naast me neer en besluit morgenvroeg dit blog te schrijven. In de hoop dat we met zijn allen oprecht nieuwsgierig blijven naar de ander. Een keuze, die jou en mij onderscheidt van de kat, die knorrend op de stoel naast me ligt. Als we dat nou allemaal gewoon een beetje oefenen, dan wordt die wachtkamer van mijn vriendin misschien wat minder vol. Kan zij een beetje uitrusten. En haar belangrijke werk met de broodnodige energie blijven doen.